MÂTÜRÎDÎ ÖĞRETİSİNİN YESEVÎ SUFÎLİĞİNDEKİ YANSIMALARI

Özet

Özetİmam Mâturîdî, Ehl-i Sünnet mezhebinin kurucu imamlarından olup Ebû Hanîfe geleneğine dayanmış ve onun fikirlerini daha sistemli hale getirmiş iken, Şeyh Ahmed Yesevî ise Hanefî-Mâturîdî ilim havzasında yetişmiş önemli bir sufî olarak tarihte iz bırakmış bir kişilik olarak karşımızda durmaktadır. Mâturîdî ve Yesevî’nin fikir dünyasını doğrudan kıyaslamak oldukça zordur. Bunun sebebi her iki ismin hedef, metot ve sahalarının farklı oluşudur. Böyle olmakla birlikte Ahmed Yesevî ve Yesevîlik, kendisinden önce teşekkül etmiş ve birçok temel dini problemleri halletmiş olan mezhebi yapının üzerinde yükselmiştir. Mâturîdî, dini akıl ve hayat ekseninde anlayan Ehl-i Rey mensubu bir mezhep kurucusu olarak bilinmektedir. Özellikle dinin inançla ilgili kısımlarını ne haricîler gibi zâhirî/literal anlamda ne de Şiîler gibi bâtınî/ezoterik çizgide yorumlamıştır. Bunların yerine, mensubu olduğu Hanefilik geleneğini devam ettirerek, Kur’an’ı ve Sahih Sünnet’i esas alan bir teoloji geliştirmiştir. Bu teolojide, yaratan ile yaratılan birbiri ile karıştırılmamakta, dinin anlaşılması ve hayatın kurulmasında insan, eksende yer almaktadır.Hanefî–Mâtürîdî geleneğin bir temsilcisi olarak Türkistan bölgesinde faaliyetlerini sürdürmüş olan Ahmed Yesevî ise aynı çizginin devamı olarak bir ahlâk öğretisi geliştirmiştir. Yesevî’nin öğretisinde İslam’ın temel ilkelerini sarsacak olan bâtınî/melâmî unsurlara veya hayatın gerçeklerini görmezden gelecek katı zâhirî/haricî yorumlara rastlanmamaktadır. Dinin esaslarından ayrılmadığını ve şerî hükümlere bağlılığını sürekli dile getiren Yesevî, kaçırdığı bir vakit namazına pişmanlık duymakta, günahlarına istiğfar eylemekte veya Allah’ın rızasını dilemektedir. Yeri geldiğinde halka zulmeden siyasetçileri tenkit etmekte ya da toplumdaki bozulmuşluğun yaygınlaşmasından şikâyet etmektedir. Özellikle hikmetlerinde o huşu içinde Allah’a bağlanan bir kul, Hz. Peygamber’in sevgisiyle kalbi dolu bir ümmet ve âhiret yolculuğuna kendisini hazırlayan bir mümin durumundadır.Çalışmamızda ele alacağımız hususlar; İmâm Mâturîdî ve Ahmed Yesevî’nin başta akâid ilkeleri olmak üzere, siyaset ve ahlâk gibi temel konulardaki etkileşimlerinin tespiti şeklinde olacaktır. Ayrıca Ahmed Yesevî’nin değinmediği ancak öteki tarikatların ayırıcı hususları olan bazı konulara da yer verilecektir.