MÂTÜRÎDÎ ÖĞRETİSİNİN YESEVÎ SUFÎLİĞİNDEKİ YANSIMALARI
Özet
Özetİmam Mâturîdî, Ehl-i Sünnet mezhebinin kurucu imamlarından olup Ebû Hanîfe geleneğine dayanmış ve onun fikirlerini daha sistemli hale getirmiş iken, Şeyh Ahmed Yesevî ise Hanefî-Mâturîdî ilim havzasında yetişmiş önemli bir sufî olarak tarihte iz bırakmış bir kişilik olarak karşımızda durmaktadır. Mâturîdî ve Yesevî’nin fikir dünyasını doğrudan kıyaslamak oldukça zordur. Bunun sebebi her iki ismin hedef, metot ve sahalarının farklı oluşudur. Böyle olmakla birlikte Ahmed Yesevî ve Yesevîlik, kendisinden önce teşekkül etmiş ve birçok temel dini problemleri halletmiş olan mezhebi yapının üzerinde yükselmiştir. Mâturîdî, dini akıl ve hayat ekseninde anlayan Ehl-i Rey mensubu bir mezhep kurucusu olarak bilinmektedir. Özellikle dinin inançla ilgili kısımlarını ne haricîler gibi zâhirî/literal anlamda ne de Şiîler gibi bâtınî/ezoterik çizgide yorumlamıştır. Bunların yerine, mensubu olduğu Hanefilik geleneğini devam ettirerek, Kur’an’ı ve Sahih Sünnet’i esas alan bir teoloji geliştirmiştir. Bu teolojide, yaratan ile yaratılan birbiri ile karıştırılmamakta, dinin anlaşılması ve hayatın kurulmasında insan, eksende yer almaktadır.Hanefî–Mâtürîdî geleneğin bir temsilcisi olarak Türkistan bölgesinde faaliyetlerini sürdürmüş olan Ahmed Yesevî ise aynı çizginin devamı olarak bir ahlâk öğretisi geliştirmiştir. Yesevî’nin öğretisinde İslam’ın temel ilkelerini sarsacak olan bâtınî/melâmî unsurlara veya hayatın gerçeklerini görmezden gelecek katı zâhirî/haricî yorumlara rastlanmamaktadır. Dinin esaslarından ayrılmadığını ve şerî hükümlere bağlılığını sürekli dile getiren Yesevî, kaçırdığı bir vakit namazına pişmanlık duymakta, günahlarına istiğfar eylemekte veya Allah’ın rızasını dilemektedir. Yeri geldiğinde halka zulmeden siyasetçileri tenkit etmekte ya da toplumdaki bozulmuşluğun yaygınlaşmasından şikâyet etmektedir. Özellikle hikmetlerinde o huşu içinde Allah’a bağlanan bir kul, Hz. Peygamber’in sevgisiyle kalbi dolu bir ümmet ve âhiret yolculuğuna kendisini hazırlayan bir mümin durumundadır.Çalışmamızda ele alacağımız hususlar; İmâm Mâturîdî ve Ahmed Yesevî’nin başta akâid ilkeleri olmak üzere, siyaset ve ahlâk gibi temel konulardaki etkileşimlerinin tespiti şeklinde olacaktır. Ayrıca Ahmed Yesevî’nin değinmediği ancak öteki tarikatların ayırıcı hususları olan bazı konulara da yer verilecektir.Referanslar
Ak, Ahmet, Mâturidî Alimlerine Göre Şefaat İnancı, İdeal Kültür Yayıncılık, İstanbul 2016.
Hoca Ahmet Yesevî, Divan-ı Hikmet, Haz. Hayati Bice, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1993; http://www.divanihikmet.net
_____, Divan-ı Hikmet’ten Seçmeler, Haz. Kemal Eraslan, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 200.
_____, Fakr-nâme, (Ahmed Yesevî’nin Fakr-name’si Üzerine Bir İnceleme, adlı çalışma içinde) thk. Abdurrahman Güzel, Öncü kitap, Ankara 2008; hazırlayan. Kemal Eraslan, Hoca Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınları, Ankara 2016.
Ahmet Yesevî, Hikmetleri, Haz. İbrahim Hakkulov, çeviren ve sadeleştiren: Erhan Sezai Toplu, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara 1998.
Ebû Hanîfe, Numan b. Sâbit (150/767), el-Fıkhu’l-Ebsat, (İmâm-ı Azam’ın Beş Eseri adlı kitabın içinde), trc. Mustafa Öz, İstanbul 1981.
_____, Ebû Hanîfe’nin Vasiyyeti, (İmâm-ı Azam’ın Beş Eseri adlı kitabın içinde), trc. Mustafa Öz, İstanbul 1981.
Düzgün, Şaban Ali, “Mâtürîdî’de Din, Siyaset Kültürü ve Yönetim Erki (Mülk/Devlet)”, Mâtürîdî’nin Düşünce Dünyası, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 2014.
El-Mâtürîdî, Ebû Mansûr, Kitâbü’t-Tevhîd Tercümesi, trc. Bekir Topaloğlu, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi Yayınları, Ankara 2002.
Evkuran, Mehmet, Ahlâk Hakikat ve Kimlik-İslam Kelamından Ahlâk Problemi, Ankara 2013.
Hazini, Cevâhiru’l-Ebrâr min Emvâc-i Bihâr (Yesevî Menâkıbnâmesi), haz. Cihan Okuyucu, Erciyes Üniversitesi Gevher Nesibe Tıp Tarihi Enstitüsü Yayınları, Kayseri 1995.
Korkmaz, Sıddık, Alevîlik Bektâşîlik Geleneği ve İslâm, İz Yayıncılık, İstanbul 2016.
______, “İmam Mâturîdî’nin Şîa’ya Yönelttiği Eleştiriler”, Büyük Türk Bilgini İmâm Mâtürîdî ve Mâtürîdîlik, İFAV Yayınları, İstanbul 2012.
______, “Selçuklu İslam Anlayışına Kaynaklık Eden İmam Mâtürîdî'nin Ehl-i Hadise Yönelttiği Eleştiriler”, Selçuklularda Bilim ve Düşünce, II. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Sempozyumu Bildirileri, Selçuklu Belediyesi Yayınları, Konya 2013.
Köprülü, Fuad, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 1991.
Süleyman Hakim Ata, Bakırgan Kitabı, (Süleyman Hakim Ata’nın Bakırgan Kitabı Üzerine Bir İnceleme adlı kitabın içinde) haz. Abdurrahman Güzel, Öncü Kitap, Ankara 2008.
Bu dergide yayımlanan makalelerin telif hakkı Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi'ne aittir. Yayıma kabul edilen makalalerin yazarları, kendilerine gönderilen "Telif Hakkı Devir Formu"nu imzalayarak dergi editörlüğüne posta ya da elektronik posta yoluyla iletmelidirler. Yazarlar böylelikle makaleyi çoğaltma, temsil, basım, yayım, dağıtım ve internet yoluyla iletim de dahil olmak üzere her türlü umuma iletim haklarını yetkili makamlarınca kullanılmak üzere Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi'ne devrederler. Bununla beraber makaleyi satmamak koşuluyla kendi amaçları için çoğaltma hakkı gibi fikri mülkiyet hakları saklıdır. Makalenin herhangi bir bölümünün başka bir yayında kullanılmasına Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi'nin yayımcı kuruluş olarak belirtilmesi ve dergiye atıfta bulunulması şartıyla izin verilir. Atıf yapılırken dergi adı, makale adı, yazar(lar)ın adı soyadı, sayı no ve yayın yılı verilmelidir.
Dergide yayımlanan yazılardaki görüşlerin sorumluluğu yazarlarına aittir.
Bu dergide yayımlanan makaleler Creative Commons Attribution 4.0 ile lisanslanmıştır. Bu lisans, açık erişimli bir makalenin ticari olmayan bir şekilde tekrar kullanılmasına, yazar doğru atfedildiği sürece izin verir.